Sytuacja demograficzna Polski

Według wstępnych danych liczba ludności Polski w końcu 2024 r. wyniosła 37490 tys., tj. obniżyła się o ok. 147 tys. w stosunku do stanu sprzed roku. Stopa ubytku rzeczywistego wyniosła -0,39%, co oznacza, że na każde 10 tys. ludności ubyło ok. 39 osób (w 2023 r. na 10 tys. ludności ubyło 34 osoby).

Ze wstępnych szacunków wynika, że w 2024 r. zarejestrowano ok. 252 tys. urodzeń żywych, tj. o ponad 20 tys. mniej niż w poprzednim roku; jest to najniższa liczba urodzeń odnotowana w całym okresie powojennym. Współczynnik urodzeń zmniejszył się w stosunku do 2023 r. o 0,5 pkt. do 6,7‰.

Od około 30 lat utrzymuje się zjawisko depresji urodzeniowej – niska liczba urodzeń nie zapewnia prostej zastępowalności pokoleń. Współczynnik dzietności obniżył się z 1,26 w 2022 r. do 1,16 w 2023 r.¹, co oznacza, że na 100 kobiet w wieku rozrodczym (15–49 lat) przypadało 116 urodzonych dzieci (odpowiednio 111 w miastach i 124 na wsi). Optymalna wielkość tego współczynnika, określana jako korzystna dla stabilnego rozwoju demograficznego, to 2,10–2,15, tj. gdy w danym roku na 100 kobiet w wieku 15–49 lat przypada średnio co najmniej 210–215 urodzonych dzieci.

Szacuje się, że w 2024 r. zawarto ok. 136 tys. związków małżeńskich, tj. o ok. 10 tys. mniej niż rok wcześniej. Współczynnik małżeństw wyniósł ok. 3,6‰ (wobec 3,9‰ w 2023 r.). Częstość zawierania małżeństw w miastach i na wsi była podobna. W 2023 r. ok. 47% zawieranych prawnie związków w Polsce stanowiły małżeństwa wyznaniowe (tj. zawarte w kościołach lub związkach wyznaniowych i jednocześnie zarejestrowane w urzędach stanu cywilnego); na wsi odsetek takich małżeństw był wyższy i wyniósł ok. 59%. Wśród nowo zawartych związków ok. 75% to małżeństwa pierwsze, tj. panien z kawalerami (na wsi – ok. 79%). W porównaniu z początkiem XXI w. znacznie podwyższył się wiek nowożeńców. W 2023 r. mediana wieku mężczyzny zawierającego małżeństwo wyniosła ponad 31 lat, a kobiety ok. 29 lat (w przypadku obydwu płci było to o ok. 6 lat więcej niż w 2000 r.). Nowożeńcy w miastach byli średnio o 2 lata starsi od zamieszkałych na terenach wiejskich.

Według wstępnych szacunków w 2024 r., podobnie jak rok wcześniej, rozwiodło się ok. 57 tys. par małżeńskich. Współczynnik rozwodów utrzymał się na poziomie sprzed roku i wyniósł 1,5‰. W 2023 r. na każde 10 tys. istniejących małżeństw 66 zostało rozwiązanych na drodze sądowej, podczas gdy w 1990 r. było to odpowiednio 46. W miastach częstość rozwodów jest prawie trzykrotnie wyższa niż na wsi. Przed rozwodem małżonkowie przeżywają wspólnie średnio ponad 14 lat. W porównaniu z początkiem XXI w. podwyższył się wiek małżonków podejmujących decyzję o rozwodzie – w 2023 r. rozwodzący się mężczyzna miał ponad 43 lata, a kobieta 41 lat, tj. o ok. 5 lat więcej niż w 2000 r. Wśród małżeństw rozwiedzionych w 2023 r. ponad 57% wychowywało ok. 50 tys. nieletnich dzieci (w wieku poniżej 18 lat). Coraz częściej sąd orzeka wspólne wychowywanie dzieci przez rozwiedzionych rodziców – w 2023 r. takich rozstrzygnięć było blisko 74% (wobec 29% w 2000 r.). Opieka przyznana wyłącznie matce dotyczyła 22% przypadków (wobec 65% w 2000 r.), a wyłączną opiekę ojcu przyznano tylko w ok. 2% orzeczeń (wobec niecałych 4% w 2000 r.).

Od kilku lat sąd orzeka separację w stosunku do ok. 1 tys. małżeństw rocznie. Szacuje się, że w 2024 r. orzeczonych separacji było ok. 0,5 tys. Każdego roku zdarzają się pojedyncze przypadki zniesienia separacji, tj. powrotu do małżeństwa, jednak większość małżeństw pozostających w prawnej separacji wnosi o rozwód.

Pozytywnym zjawiskiem jest utrzymująca się niska umieralność niemowląt. Szacuje się, że w 2024 r. zmarło ok. 1 tys. dzieci w wieku poniżej 1 roku życia. Współczynnik wyrażający liczbę zgonów niemowląt na 1000 urodzeń żywych wyniósł 3,7‰, tj. nie odbiegał istotnie od wartości obserwowanych w kilku poprzednich latach (poniżej 4‰) i był znacznie niższy niż kilka dekad wcześniej (w 2000 r. wynosił 8,1‰, a w 1990 r. 19,4‰).

Rezultatem przemian w procesach demograficznych, a przede wszystkim trwającej od początku lat 90. XX w. depresji urodzeniowej, są zmiany w liczbie i strukturze ludności według ekonomicznych grup wieku. Od lat liczba dzieci i młodzieży (0–17 lat) stopniowo się zmniejsza. Jej nieznaczny wzrost obserwowano jedynie w latach 2018–2020, w których liczba urodzeń była nieco wyższa od liczby 17-latków opuszczających wiek przedprodukcyjny. Według szacunków w końcu 2024 r. liczba ludności w wieku 0–17 lat wyniosła niespełna 6,8 mln i była o ok. 100 tys. mniejsza niż w końcu poprzedniego roku i dużo niższa niż kilka dekad wcześniej (w porównaniu z 2000 r. zmniejszyła się o ponad 2,5 mln, a w stosunku do 1990 r. spadła o ponad 4,3 mln). Grupa ta stanowiła 18,0% ludności ogółem (wobec 18,2% w 2023 r.), tj. dużo mniej niż w 2000 r. (24,4%) i 1990 r. (29,0%).

Szacuje się, że w końcu 2024 r. w wieku produkcyjnym było prawie 22,0 mln osób (tj. o ponad 175 tys. mniej niż przed rokiem), które stanowiły 58,1% ludności ogółem (wobec 58,4% w 2023 r. i 60,8% w 2000 r.). Utrzymuje się proces starzenia się zasobów pracy: stopniowo zmniejsza się liczba ludności w wieku produkcyjnym mobilnym (w 2024 r. wyniosła 13,1 mln osób). Coraz niższy jest również odsetek tej populacji – według szacunków na koniec 2024 r. wyniósł 34,8% (wobec 35,4% w 2023 r. i 39,8% w 2000 r.). Równocześnie wzrasta liczba ludności w wieku produkcyjnym niemobilnym – według stanu na koniec 2024 r. wyniosła ona ok. 8,8 mln osób, tj. 23,3% ogólnej populacji (wobec odpowiednio 23,0% rok wcześniej oraz 21,0% w 2000 r.). Od lat rośnie nieprzerwanie liczba i odsetek osób w wieku poprodukcyjnym. Według wstępnych danych w końcu 2024 r. liczba ludności w tym wieku wyniosła ponad 8,9 mln osób, a jej udział w ogólnej populacji wzrósł do 23,8% (z 23,3% w 2023 r. oraz 14,8% w 2000 r.).

Na starzenie się zasobów pracy wskazują również wartości współczynnika obciążenia demograficznego, który obrazuje liczbę osób w wieku nieprodukcyjnym przypadającą na 100 osób w wieku produkcyjnym. Po 2010 r. notowano systematyczny wzrost tego współczynnika – szacuje się, że w 2024 r. wyniósł on 72 (wobec 55 w 2010 r.). Na niekorzystne zmiany wskazuje w szczególności analiza wskaźników cząstkowych, które prezentują obciążenie osób w wieku produkcyjnym odrębnie osobami w wieku przedprodukcyjnym i osobami w wieku poprodukcyjnym. Wskaźnik dla osób w wieku przedprodukcyjnym od kilku lat kształtuje się na stałym poziomie, natomiast dla osób w wieku poprodukcyjnym wzrasta. Szacuje się, że w 2024 r. na każde 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 31 osób w wieku przedprodukcyjnym i aż 41 osób w wieku poprodukcyjnym. Oznacza to, że potencjalne przyszłe zasoby pracy są mniejsze niż liczba osób, które rynek pracy już teoretycznie opuściły. W 2010 r. cząstkowe współczynniki kształtowały się odwrotnie (na poziomie 29 i 26), a w latach wcześniejszych relacje były jeszcze bardziej korzystne (w 2000 r. wynosiły odpowiednio 40 i 24, a na początku lat 90. XX w. – 50 i 22).